SOSYAL BİLİM ARAŞTIRMALARINDA TÜRKİYE'DE VERİ ETİĞİ POLİTİKASI: SOSYAL MEDYA ORTAMLARINDAN VERİ TOPLANMASI
Son zamanlarda Türkiye'de sosyal bilim araştırmalarında sosyal medya ortamları üzerine yapılan araştırmalar, özellikle bu ortamlardan kullanıcıların arayüzeydeki içerik üretimlerinin çeşitli uygulamalarla toplanmakta, veriler çeşitli şekillerde haritalanmakta, nitel veya nicel yöntemlerle analiz edilmektedir (Bayraktutan vd. 2012; Binark ve Bayraktutan 2013; Binark, 2014, 2015; Yengin, 2015, Özmen, 2015).Tüm bu araştırmalarda verinin toplanması ve kullanılmasında bazı etik sorunlar ortaya çıkmaktadır:
• Kullanıcının rızasının alınmaması
• Kullanıcının anonimleştirilmemesi ve kişisel verilerin kullanılması
• Kullanıcının zarar görmesi
• Toplanan verilerin bağlamı dışında kullanılabilmesi ve paylaşılabilmesi
• Verinin gerçek sahibinin kim olduğu
• Veri sahipliği tartışması
• Sözleşmeler
• Verini kullanılması konusunda şeffaflık sorunu
• Veri eşleştirmesi ve veri gözetimi
Bu çalışma kapsamında da Türkiye'de sosyal bilim araştırmalarında bir veri etiği politikasının olup olmadığı, sosyal medya uygulamalarından verinin toplanması konusunda ele alınmıştır. Sosyal medya ortamlarında veri toplanması ve veri etiği konusunda ilk olarak Türkiye'de konuyla ilgili kurumsal aktörlerin, konuyla ilgili uzmanların ve veri haberciliği üzerine sahada somut çalışmalar yapan STK'ların varsa ilke metinleri/yönergeleri toplanarak, sorunlar çerçevesinde tematik olarak analiz edilmiştir. İkinci olarak, konuyla ilgili uzmanlar ile derinlemesine görüşmeler yapılarak mevcut durum, sorunlar ve öneriler detaylı olarak serimlenmiştir.
Çalışma sonucunda Türkiye'de sosyal bilimler alanında sosyal medya temelli elde edilen araştırma verilerinin kullanılması konusunda politikalar ve mevcut araştırmaların bu konudaki pozisyonu (kavrayışı) ortaya ilk kez konmuştur. Bu çalışmanın en önemli özgün değeri ve katma değerini oluşturmaktadır. Araştırma konusunun Avrupa Birliği Ufuk kapsamında 13 Nisan 2016 tarihinde açılması planlanan 2016-2017 Toplum için, Toplum ile Bilim Alanı çağrıları ile yakından ilişkili olması Türkiye'de bu konuda yapılacak projeler için de bir temel bir paylaşım değeri taşımaktadır.
Bu çalışmanın bulguları, Ufuk2020 kapsamında Toplum için, Toplum ile Bilim Alan Çağrıları için Türkiye'de bir temel bir bilgi oluşturma niteliği taşımaktadır. Araştırma ekibi, sosyal bilim araştırmalarında sosyal medya ortamlarından veri toplanması ve veri etiği politikası konusunda çalışmaya devam etme arzusundadır.
Bu proje olası Ufuk2020-2016-2017 Toplum için, Toplum ile Bilim Alanı çağrıları içinde orak bulma konusunda araştırma ekibine ve ülkemize olanak yaratacaktır.
Araştırma Ekibi: Mutlu Binark/Hacettepe Ünv., Haydar Yalçın/İzmir Katip Çelebi Ünv., Şule Karataş/Hacettepe Ünv., Tuğrul Çomu/Ankara Üniv.; Pınar Dağ/Açık Veri Okulu
*Çalışma HU BAP Projesi (Proje no 9402) olarak desteklenmiş olup, Kasım 2016 tarihinde tamamlanmıştır. Projeden ilk yayın Sosyoloji Divanı 5(9), 2017 de yapılmıştır.